In tijden die al niet evident zijn voor onze land- en tuinbouwers hakte de coronacrisis van afgelopen voorjaar er hard in. Voor veel mensen die al in moeilijkheden zaten was dit de druppel die de spreekwoordelijke emmer deed overlopen. Hoewel hulp vragen niet altijd een evidentie is voor onze boeren en telers, bestaat er in Vlaanderen een organisatie die voor hen klaarstaat. Hectares Magazine sprak met Dirk Beeckman, adviseur bij de vzw Boeren op een Kruispunt.
Dirk, wat is Boeren op een Kruispunt?
Boeren op een Kruispunt is een organisatie voor land- en tuinbouwers en hun gezinnen die in de problemen gekomen zijn. Wij gaan in de eerste plaats luisteren wat die problemen zijn en vervolgens het bedrijf analyseren, zowel bedrijfs- en arbeidstechnisch als economisch, om samen tot oplossingen te komen. Daarnaast staan wij ook stil bij de persoonlijke problematiek van onze boeren en tuinders, zoals de generatieproblematiek die kan ontstaan wanneer een oudere en jongere generatie samen een bedrijf uitbaten, de relationele problemen die er komen door bijvoorbeeld verschillende visies, en de mentale problemen die daaruit voortvloeien.
Hoe is de vzw ontstaan?
Dit initiatief is er dertien jaar geleden gekomen op vraag van Joris Relaes, die destijds de kabinetsmedewerker was van de minister van landbouw Leterme. In 2007 zaten we in volle herverdeling van de Europese subsidies, waardoor er veel subsidies werden ingetrokken. Het kabinet werd bijgevolg overstelpt met vragen van boze en bezorgde boeren. De administratieve druk op onze boeren werd bovendien opgevoerd door de steeds toenemende controles – denk FAVV, dierenwelzijn, mestbank,… – en de communicatieproblemen die daaruit volgden. De mensen die op het bedrijf kwamen controleren spraken namelijk de taal van de boeren niet, voor boeren had papierwerk dan weer geen prioriteit, en dus verliepen de relaties stroef.
Boeren op een Kruispunt is een initiatief dat er gekomen is dankzij een samenwerking van de Boerenbond, het ABS en het toenmalige KVLV Agra. Het is wel heel belangrijk om te benadrukken dat de vzw ten eerste volledig neutraal en onafhankelijk functioneert van overheden en organisaties, en ten tweede een strikte discretie hanteert. Wat aan de keukentafel verteld wordt blijft binnen onze organisatie: er wordt hoogstens intern over overlegd om te zien of we samen het bedrijf kunnen verder helpen, maar verder gaat het niet. Daarom hebben we bijvoorbeeld ook geen logo op onze wagens, zodat onze bezoeken altijd discreet kunnen verlopen.
Wat zijn de meest voorkomende hulpvragen die jullie krijgen?
De vragen die binnenlopen zijn zeer verscheiden, en het is vaak pas wanneer we aan de keukentafel zitten dat de onderliggende problemen naar boven komen. Zo kwamen er tijdens de crisis van de varkenssector, tussen 2012 en 2015, veel vragen over liquiditeitsproblemen. De laatste tijd zien we vooral vragen van voornamelijk jonge boeren waarvan het bedrijf fors is gegroeid die kampen met een te hoge arbeids- en administratieve druk.
Een veel voorkomend probleem van deze tijd in onze sector is eenzaamheid. Vroeger was een boerderij een echt familiaal bedrijf, waar de echtgenoten samen in werkten. Door de veranderde economische situatie in de land- en tuinbouw moet er echter een tweede verdiener zijn in het gezin om een volwaardig inkomen veilig te stellen. De marges in de land- en tuinbouw zijn zo klein geworden dat het bedrijf vaak niet de enige bron van inkomen kan zijn. Daardoor is de uitbater van een land- of tuinbouwbedrijf alleen (terwijl de partner uit huis gaat werken), single of gescheiden. Die persoon moet alle problemen op het erf dan alleen oplossen en dat is allesbehalve evident: probeer maar eens zonder hulp een koe uit de kudde te halen en vast te zetten voor verzorging. Bovendien loopt die persoon een hele dag ook alleen met zijn problemen rond, zonder die te kunnen ventileren. Met alle gevolgen van dien. Die persoonlijke problematiek heeft een enorme weerslag op de werking van het bedrijf, en vaak halen deze mensen moeilijk de verwachte productiecijfers, wat nochtans de sleutel tot het succes is. Doordat de productiecijfers niet naar verwachting zijn, stijgen de mentale problemen, en zo komen deze mensen in een vicieuze cirkel terecht.
Merken jullie dat er nog een drempel is om hulp te vragen?
Er is natuurlijk die typische fierheid van de boer, hé. Voor velen betekent hulp vragen nog steeds falen, terwijl er zoveel is dat zij niet zelf in de hand hebben. Denk aan plotse wendingen op economisch vlak, zoals de melk- of vleesprijs die plots daalt. En toch blijft die eerste stap zetten moeilijk. We stellen ook vast dat er een soort angst is voor wat anderen, en vooral de oudere generaties, gaan denken. Zij hebben immers het bedrijf stelselmatig uitgebouwd en deden dat op eigen krachten. Er is dus helaas nog een soort schaamte, ook al is die nergens voor nodig.
Hoe vinden de boeren de weg naar jullie organisatie?
De boeren die de weg vinden naar onze organisatie nemen zelf contact op via één van de folders die wij verspreiden, of krijgen soms de tip van erfbetreders die onze vzw kennen. Eens zij contact opnemen maken wij er een punt van om de schuld niet bij hen te leggen, dat is iets dat hun entourage en zij zelf waarschijnlijk al genoeg doen en dat lost niets op. We gaan de situatie bekijken zoals ze is en ons richten op oplossingen zoeken.
Stellen jullie de afgelopen maanden vast dat er meer oproepen zijn (geweest) door de coronacrisis?
We kregen tijdens de crisis heel wat telefonische oproepen van mensen die ongerust werden over hoe het verder moest. De siertelers bijvoorbeeld kregen van aan het begin van de crisis zware klappen, ganse teelten gingen verloren ten gevolge van de export die was weggevallen. Je moet je het maar eens inbeelden: je hebt je afgewerkte teelt op de composthoop moeten gooien, en zou eigenlijk moeten beginnen voorbereiden voor volgend jaar maar hebt geen enkele zekerheid van wat dat gaat brengen. Eigenlijk moet je veel kosten maken zonder opbrengst om op terug te vallen en zonder enige vorm van zekerheid naar de toekomst toe.
Ook in de melksector is het moeilijk geweest doordat de melkprijzen serieus gedaald zijn. Dat gaat zich herstellen, maar de vraag is wanneer. In de vleessector merken we gelukkig nu al een kentering. Bij de fruit- en groentetelers was er dan het probleem van de seizoenarbeiders.
We kregen vooral veel praktische vragen en hebben in de eerste plaats goed geluisterd, en achteraf bleek dat heel belangrijk. Een aantal mensen lieten ons weten dat het feit dat zij gehoord werden al een groot verschil maakte. Naast luisteren hebben wij dan zoveel mogelijk de mensen doorverwezen naar de instanties die hen konden helpen.
Welke psychologische gevolgen van de crisis merkten jullie op?
De laatste jaren stelden wij al een stijging van de communicatiestoornissen op het bedrijf vast. Dat probleem is door de crisis sterk op de voorgrond gekomen. Het aantal scheidingen tijdens en vlak na het zwaartepunt van de coronacrisis is gestegen, en ook de generatieproblematiek is prominenter. Natuurlijk speelde die problematiek al voor de crisis, maar net door die crisis is die uitvergroot. Een boer die thuis problemen heeft, of waarbij het wat wringt bij de andere generatie op het bedrijf, kon voor de crisis naar bijeenkomsten en feesten onder collega’s. Hij kon zo ontsnappen aan de situatie op het erf, kon er eventueel zijn ei kwijt en had in ieder geval iets om naar uit te kijken wanneer het moeilijk ging. Door de lockdown zijn deze mensen verplicht geweest om met elkaar en hun problemen te leven. Ze zijn er met hun neus op gedrukt geweest, zonder mogelijkheid om er even van weg te kunnen, en die zijn bijgevolg geëxplodeerd.
Die communicatiestoornissen stammen trouwens uit een mentaliteitsprobleem van oudsher. Vroeger was er één man de leider op het erf en dus moest er niet gecommuniceerd worden, want iedereen luisterde naar hem. Boeren hebben dus niet geleerd om te communiceren, maar de maatschappij is wel veranderd, de bedrijven zijn gegroeid en er moet naar elkaar geluisterd worden. De coronacrisis maakte dit pijnlijk duidelijk.
Heb jij tips voor boeren die het momenteel moeilijk hebben (door de crisis)?
Het belangrijkste dat ik kan meegeven is: je bent niet alleen! Iedereen is kwetsbaar op zijn bedrijf. Als het niet gaat, neem dan contact op met ons of met je netwerk. Ga ten rade bij je landbouworganisatie. Blijf er niet alleen mee zitten, wij zijn er om te helpen.
Zit je met een vraag, heb je problemen of heb je nood aan een luisterend oor? Blijf er niet mee zitten! Surf naar www.boerenopeenkruispunt.be of bel de gratis permanentie op het nummer 0800 99 138
Tekst: Kim Schoukens
Foto’s: Antoon Vanderstraeten, Boeren op een Kruispunt vzw