Soja is een vrij nieuwe teelt in onze streken. Bij het ILVO wordt, in samenwerking met o.a. Inagro en de KU Leuven, al enkele jaren onderzoek gedaan naar de teelt en de mogelijkheden in Vlaanderen, maar er gaan verhalen rond die vertellen over pioniers die al in jaren ’90 experimenteerden met de peulvrucht.
Bij het onderzoek door het ILVO werd gekeken naar een geschikte teelttechniek waarbij bemesting, rij-afstand, inoculatieproducten, zaaitijdstip en andere praktische zaken onderzocht werden. Ook is er onderzocht welke soja-rassen het meest geschikt zijn voor een teelt onder Vlaamse/Belgische omstandigheden. Behalve het ILVO zijn er ook andere geïnteresseerden in de ontwikkeling van de nieuwe teelt. VDD Agri, importeur van Samco voor België, is daar één van. Samco is gekend van het Samco-systeem, waarbij maïs en ook teelten als zonnebloemen, pompoenen of erwten onder folie worden gezaaid. Dit jaar experimenteerde VDD Agri ook met soja onder folie. Onder meer in Knokke en Lembeek werden percelen ingezaaid. Maar heeft de folie een positieve bijdrage tot de teelt?
Bodem en klimaat
Soja vraagt een luchtige bodem die snel opwarmt en voldoende vocht vasthoudt. De zaden kiemen bij een bodemvochtgehalte van minimum 50% maar heeft vooral water nodig tijdens de bloei en de vruchtvorming. De bodem-pH bevindt zich best tussen 5,5 en 7. Daarnaast is soja gevoelig voor een te hoog zoutgehalte. Wanneer dit het geval is kent de plant een slechte wortelontwikkeling, heeft hij risico op bladchlorose, verminderde groeikracht en volgt er een lagere opbrengst. Gronden die goede opbrengsten halen bij de teelt van korrelmaïs zijn goede gronden voor soja.
Soja heeft het graag warm, rond de 30°C is optimaal. Ook lange dagen, met daglengtes van 14u, dragen bij tot een goede teelt. Een optimaal groeiseizoen bestaat uit minimum 180 warme zonnige dagen. In Vlaanderen kunnen we echter maar rekenen op ongeveer 150 zonnige dagen. Soja kan echter al kiemen bij een bodemtemperatuur van 10°C en een omgevingstemperatuur van 13°C. Deze temperaturen liggen echter een stuk lager dan de gewenste 30°C waardoor de groei vertraagd wordt. Soja is vrij vorstgevoelig, lichte vorst is voldoende om de zaailingen te laten afsterven. Hierdoor ligt het zaaitijdstip later, van begin tot half mei. Zaaien gebeurt best in een voldoende opgewarmde bodem, zodat de opkomst geschat wordt vlak na de zogenaamde ‘ijsheiligen’.
Zaaien
In tegenstelling tot onze traditionele teelten (maïs en aardappelen op 75cm, bieten op 45 of 50cm,…) kent soja geen vaste rijafstand. Bij de testen op het ILVO werd geëxperimenteerd met rij-afstanden van 15 tot 40 cm, maar ook andere onderzoeksinstellingen, zoals de Iowa State University deden testen met rij-afstanden die varieerden tussen 20 en 50 cm. Uit deze testen bleek dat de rij-afstand vooral afhankelijk is van de gewenste dichtheid van de bovengrondse plantmassa en eigenschappen van het te zaaien ras, zoals vroegheid en resistentie tegen ziekten. Een hoge plantdichtheid en smalle rijen zorgen ervoor dat het gewas sneller dicht staat en dat onkruidgroei wordt voorkomen. Maar… het risico op schimmelaantasting verhoogt. Soja wordt 3 tot 5 cm diep gezaaid, de toplaag moet dus voldoende diep, los en fijngemaakt zijn. Al van bij het zaaien kent soja meerdere gevaren. Zo houden kraaien en duiven ervan de zaden te komen uitpikken en zijn konijnen dol op de jonge plantjes.
Soja kent een trage jeugdgroei, een goede onkruidbestrijding is dus nodig. Vóór het uitzaaien van de teelt kan er een vals zaaibed aangelegd worden. Aanwezige onkruidzaden kunnen ontkiemen en bestreden worden, waarna het land effectief klaargelegd wordt. Chemische onkruidbestrijding behoort tot de mogelijkheden. Om te weten welke geschikte en toegelaten producten zijn, kan Fytoweb geraadpleegd worden.
Oogst
Wanneer de planten verdrogen, en het vochtgehalte van de bonen daalt tot rond de 14% kan er geoogst worden. Bedraagt het vochtpercentage meer dan 20%, dan wordt beter niet geoogst. In onze streken ligt het oogsttijdstip tussen half september en half oktober. Net zoals bij granen wordt best gewacht met oogsten tot wanneer de dauw opgedroogd is en er wordt gestopt met oogsten wanneer de dauw opnieuw valt. Oogsten kan met een gewone maaidorser. Wel moet het maaibord diep genoeg kunnen zakken, tussen 2,5 en 5 cm boven de grond, zodat ook de laagste peulen kunnen geoogst worden. Dit vereist enerzijds een zeer vlakke bodem, iets waarmee al van bij het voorbereiden van het zaaibed rekening moet gehouden worden. Anderzijds wordt best een maaibord gebruikt dat smal genoeg is om geen last te ondervinden van glooiende velden.
Kort samengevat kent de teelt van soja in onze streken enkele struikelblokken. Verder onderzoek naar geschikte rassen moet de meeste van deze struikelblokken wegnemen. Maar ook technieken die al een tijdje gekend zijn kunnen de teelt helpen om zich verder te ontwikkelen in België. Eén van die technieken is het gebruik van folie bij het zaaien. Jo Van Der Donck, de Belgische importeur van Samco Systems, ging dit jaar aan de slag met soja onder folie.
Aangepaste machine
Het verhaal van Samco Systems begint bij maïs. Ondertussen is de fabrikant al ver geëvolueerd in de techniek en worden ook andere teelten onder folie gezaaid. Voor de teelt van soja liet VDD Agri een machine op maat maken. De rijafstand op de aangepaste machine bedraagt 37,5 cm. Per 5 rijen wordt een folie van 2,2 meter aangebracht. De afstand tussen de eerste en de vijfde rij bedraagt 1,5 meter. Links en rechts van de 5 gezaaide rijen wordt door de machine een kleine wal aangelegd waarover de folie gespannen wordt, zodat deze een kleine serre vormt over de gezaaide rijen. Daarnaast heeft de folie ook een afwerend effect op vogels en konijnen, maar toch kan het mogelijke wildschade niet helemaal voorkomen. De folie biedt ook een gedeeltelijke bescherming tegen nachtvorst. Bij strenge nachtvorst en zeker wanneer de plantjes tegen de folie drukken, kan toch vorstschade voorkomen.
Behalve de directe voordelen van het gebruik van de folie zijn er ook teelt-technische gevolgen aan het gebruik verbonden. Dankzij het serre-effect van de folie kent het gewas een gelijkmatigere opkomst, waardoor er kan gewerkt worden met een lagere zaaidichtheid. De betere jeugdontwikkeling van de plantjes geeft ze een voorsprong op kiemend onkruid, waardoor de soja minder concurrentie ondervindt. De testpercelen onder folie kenden in 2019 ook een gelijkmatigere afrijping, een hoger eiwitgehalte en een algemeen hogere opbrengst.
Natuurlijk brengt soja zaaien onder folie een extra kost (ongeveer €300 per hectare) met zich mee voor het materiaal en het duurdere loonwerk. Maar er wordt wel bespaard op (loon)sproeien en zaad omdat er minstens 1 onkruidbestrijding achterwege kan gelaten worden en de gelijkmatigere en betere opkomst zorgt voor een besparing op zaad.
VDD Agri testte 4 rassen telkens onder folie en open gezaaid. Daarnaast werden nog eens 4 rassen enkel onder folie gezaaid. Een eerste vaststelling is dat bij 3 van de 4 rassen die zowel onder folie als open gezaaid werden, de opbrengst in tonnage hoger ligt bij de zaai onder folie. Bij elk van de 4 rassen ligt ook de Ruwe Eiwit (RE) opbrengst (opmerkelijk) hoger. Het best presterende ras (ES Mentor) had een opbrengst van 4.750 kg bij 14% vocht en een RE % van 40,04. De gemiddelde opbrengst over de jaren 2012-2018 bij een vochtpercentage van 15% en open gezaaid bedroeg 3,25 ton/hectare. De gemiddelde opbrengst voor alle rassen bij zaai onder folie voor 2019 bedroeg 3,78 ton/hectare bij 14% vocht.
Het was het eerste jaar dat er getest werd met soja onder folie. De beschikbare gegevens zijn dus eerder beperkt. Uit deze eerste cijfers blijkt wel dat het een interessante piste is om verder te onderzoeken. “Het was ons eerste jaar met deze nieuwe teelt, en de resultaten mogen er volgens mij al zeker zijn”, vertelt Jo van VDD Agri. “De voordelen van zaaien onder folie kennen we ondertussen. We gingen er dus een beetje van uit dat ook soja zou profiteren van deze techniek. Nu wordt het voor ons finetunen. Zo zou ik graag de zaaimachine aanpassen om nog wat dichter te kunnen zaaien. We hebben ons ook geëngageerd in een onderzoeksproject bij het ILVO om de teelt van soja onder folie verder te gaan onderzoeken.”
Oogsten in Knokke
Naast de testpercelen in Lembeek werd er in Knokke 20,5 hectare soja onder folie gezaaid. Deze werd eind oktober geoogst met een John Deere S685i uitgerust met een 735FD maaibord. Voor het oogsten van soja werd de maaidorser niet aangepast, het maaibord was echter wel speciaal gekozen voor de teelt. Het 735FD Hydraflex maaibord is namelijk een FlexDraper. In tegenstelling tot vaste maaiborden kan een FlexDraper maaibord het mes ‘ontspannen’, waardoor dit over de bodem en eventuele obstakels glijdt. Hierdoor kan de plant kort tegen de bodem en onder de laagste peulen afgemaaid worden. Daarnaast is het maaibord voorzien van rollende tapijten die het gemaaide gewas naar het invoerkanaal brengen zonder dat het gedwongen wordt door een vijzel. Dit voorkomt opbrengstverlies door gebroken peulen door bijvoorbeeld de invoervijzel. Het maaibord is voorzien van hydraulisch ondersteunde armen die het mes vasthouden. De hydraulische ondersteuning zorgt voor een bodemvolgend effect, waardoor ook bij oneven velden kort kan geoogst worden. De hydraulische druk kan vanuit de cabine geregeld worden om in alle omstandigheden vlot te kunnen oogsten. Het mes zelf kan 19 cm vrij bewegen zodat oneffenheden in het veld geen probleem zijn. De 735FD Hydraflex heeft een werkbreedte van 10,6 meter. Centraal is het maaibord voorzien van een afvoerbandje in de rijrichting die het gemaaide gewas richting de invoer brengt. Links en rechts van dit afvoerbandje is het maaibord voorzien van transportbanden die het gemaaide gewas aanbrengen.
Het is duidelijk dat er verder onderzoek naar soja (onder folie) nodig is. De resultaten van de eerste oogsten zijn veelbelovend, maar om een goed beeld te krijgen moeten cijfers van meerdere jaren vergeleken worden. Een tegemoetkoming onder de vorm van premie voor eiwithoudende gewassen zou de teelt een boost kunnen geven.
Toepassingen van soja
Soja kent meerdere toepassingen. We kennen allemaal de vlootjes Alpro in het koelvak in de supermarkt, de verschillende vegetarische producten op soja-basis en het sojaschroot dat gevoerd wordt aan onze dieren. Voor toepassingen voor humane voeding wordt een zekere kwaliteit geëist, waarbij een hoog eiwitgehalte (42-46%) belangrijk is. De sojabonen worden gebroken, verhit en gewalst om hun olie los te laten. Deze olie wordt gebruikt voor talloze toepassingen, zowel in voedingswaren als in bijvoorbeeld inkt voor printers en drukpersen, als drager voor insectenwerende stoffen etc. Het schroot dat overblijft na de persing wordt gebruik als aanvullend dierenvoer.
Wanneer het eiwitgehalte onvoldoende hoog is worden de sojabonen volledig gebruikt als dierenvoer. De bonen worden dan geroosterd en gemalen. Daarnaast kunnen de volledige sojaplanten ook gehakseld en ingekuild worden. Indien de keuze gemaakt wordt om de planten te hakselen, dient er vroeger geoogst te worden. Het ideale tijdstip om te hakselen is wanneer de peulen voor ongeveer 90% gevuld zijn en de planten nog groen zijn. Soja kan samen met maïs ingekuild worden, maar met een snede najaarsgras is het echter niet aan te raden. Het inkuilen van soja is echter enkel een noodoplossing wanneer bijvoorbeeld de soja niet meer rijp zal geraken of begint te legeren.
In streken waar de teelt reeds ingeburgerd is, worden percelen soja ook gebruikt als graasweide. De koeien eten zowel de bladeren als peulen. Ook voor scharrelvarkens met uitloop is soja een verrijking van de scharrelweide. Deze praktijken zullen echter in onze streken niet direct ingang vinden.
Meer informatie:
ILVO -> https://www.ilvo.vlaanderen.be/soja
VDD Agri -> https://www.facebook.com/VDDAGRI/
Ontdek soja -> https://www.ontdeksoja.be/