Mestgassen, gevaarlijker dan je denkt

Vanaf half februari mag er opnieuw mengmest uitgereden worden, maar tot dan vullen de putten zich elke dag verder. Op tijd mixen zorgt voor een homogene mest om uit te rijden, maar brengt ook gevaren met zich mee. Behalve de gevaren eigen aan werken met machines is er het niet te onderschatten risico van mestgassen. Toch wordt er elk jaar opnieuw vastgesteld dat het risico niet correct wordt ingeschat en blijven er slachtoffers vallen door deze stille moordenaar. Maar wat is mestgas nu precies, waarom is het zo gevaarlijk en vooral: welke maatregelen kan je nemen?

“Mannen bedwelmd door mestgassen”, “Boer overleden door inademen mestgassen”, “Mest is levensgevaarlijk”, “Boeren ‘beroepsblind’ voor dodelijke mestgassen”, “Jongen alsnog overleden na val in de mestput”,… Je moet maar even ‘mestgassen’ ingeven in de zoekmachine op je pc en de bloedstollende titels verschijnen één na één op je scherm. Ieder jaar opnieuw raken mensen bedwelmd of vallen er doden door mestgassen. Tijdens de kerstperiode valt de kop “Steekvlam in koeienstal door gas uit mest” (Radio 2 Antwerpen) zelfs nog op.

Het is zo snel gebeurd: je smartphone valt in de mestput, je gaat even op in het werk, je wil wat tijd besparen door er ‘snel’ in te gaan. Elk verhaal van een slachtoffer begint met iets heel banaal. Maar in de mestput schuilt een dodelijk gevaar en de vraag is: is je smartphone je leven waard? Zijn die 5 gewonnen minuten zo belangrijk, dat je riskeert dat de tijd voor altijd stil staat?

Wat zijn mestgassen?
Niets zo onschuldig als mest, zou je denken. En nochtans, de stoffen die vrijkomen in de mestput zijn dat allesbehalve.

Door het opslaan van mest ontstaat een zuurstofarme omgeving waar fermentatie op gang komt. Die fermentatie produceert giftige en zeer licht ontvlambare gassen. We gaan even dieper in op wat er broeit in uw mestput.

De vijf gevaarlijkste en meest voorkomende mestgassen zijn: ammoniak (NH3), zwavelwaterstof (H2S), methaan (CH4), waterstofcyanide (HCN) en koolstofdioxide (CO2). Al deze stoffen kunnen ernstige gevolgen hebben in geval van blootstelling.

Ammoniak is een verbinding van stikstof en waterstof. Bij inademing ontstaat er irritatie aan de luchtwegen en prikkelende ogen. In grote hoeveelheden levert het inademen van de stof onherstelbare beschadiging van de longen op. In ernstige gevallen kan de dood optreden. Goed om weten: ammoniak lost op in water.

Zwavelwaterstof of waterstofsulfide is een zwak anorganisch zuur, dat bij lage concentraties naar rotte eieren ruikt. Het ontstaat door rotting van organische resten. In gasvormige toestand is deze stof zwaarder dan lucht. Behalve het feit dat het giftig is, is het ook zeer explosief wanneer het zich met lucht vermengt. Waterstofsulfide beïnvloedt het centrale zenuwstelstel. Gevolgen van het inademen zijn: oogirritatie en schade aan de ogen, verlammen van het reukorgaan waardoor je het gas niet meer kan waarnemen, bewusteloosheid en uitval van ademhaling. Bij hoge concentraties is één keer ademhalen genoeg voor een fatale afloop.

Methaan is een eenvoudige vorm van koolwaterstof en behoort tot de ‘alkanen’. Het ontstaat bij afbraak van organische stoffen door anaerobe bacteriën. Methaan is brandbaar en lichter dan lucht, waardoor het opstijgt naar de stallen en daar brand- of explosiegevaar kan veroorzaken Inademen van lage concentraties veroorzaakt reeds o.a. irritatie van ogen, neus en keel, duizeligheid, evenwichtsproblemen, ernstige ademhalingsproblemen en mogelijk longoedeem. Blootstelling aan een hoge concentratie veroorzaakt – reeds na enkele malen adem happen – snel bewustzijnverlies, stuipen en zelfs sterfte binnen enkele seconden tot 15 minuten. Bij een zeer hoge concentratie kan je van bij de eerste ademteug het bewustzijn verliezen of meteen overlijden.

Over waterstofcyanide of blauwzuur (HCN) valt veel te vertellen. Het is een anorganische verbinding van waterstof, koolstof en stikstof. Dat deze zeer giftige stof tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven kostte aan 1,2 miljoen mensen in de vernietigingskampen van Auschwitz-Birkenau en Majdanek zegt alles. De stof kreeg haar lugubere bekendheid onder de naam ‘Zyklon B’. De effecten van blauwzuur hangen sterk af van de concentratie. Hoge concentraties zijn acuut dodelijk. Het wordt opgenomen via inademing en via de huid. Symptomen van een ernstige blootstelling zijn bewusteloosheid en ademstilstand. Wanneer de blootstelling aan hoge concentraties niet meteen leiden tot bewusteloosheid of overlijden, dan kunnen symptomen als braken, duizeligheid, hartritmestoortnissen en ademhalingsproblemen toch nog zorgen voor levensgevaarlijke situaties.

Koolstofdioxide is een anorganische verbinding van koolstof en zuurstof. Dit geurloze gas is veelvoorkomend in de natuur en is zwaarder dan lucht. In afgesloten ruimtes, zoals een mestput, vormt het ophopingen op de grond. Ook mensen produceren koolstofdioxide. De inademing van dit gas zorgt ervoor dat het transport van zuurstof in ons bloed verstoord wordt, doordat het zich verbindt met de hemoglobine in de rode bloedcellen. De gevolgen van een koolstofdioxidevergiftiging zijn dus te wijten aan een gebrek aan zuurstof. Symptomen zijn onder andere: hoofdpijn, misselijkheid, braken, hartkloppingen, en flauwvallen. Bij inademing van een zeer hoge concentratie kan een onmiddellijke ademhalingsstilstand optreden.

Giftige gassen worden gemeten in ‘parts per million’ (ppm). Bij enkele tientallen ppm tijdens een korte tijd valt er geen blijvende schade te verwachten. Concentraties van 700-1000 ppm H2S of waterstofsulfide zijn al binnen enkele minuten dodelijk. Bij het mixen van mest kan een concentratie tot 20.000 ppm H2S vrijkomen! En je hebt niets in de gaten, weten ze bij de Brandweer Zone Antwerpen: “In lage concentraties stinkt het gas naar rotte eieren, maar bij een hoge concentratie (vanaf 100 ppm, red.) wordt het reukvermogen uitgeschakeld.” Je merkt dus niet of te laat op dat je in gevaar bent.

Als al deze stoffen apart al zo gevaarlijk zijn, kan je je voorstellen hoe dodelijk de combinatie ervan is. Eén ademteug kan genoeg zijn. Eén keer ademhalen maar, en alle hulp is mogelijk te laat. Meer nog: zelfs helpen kan levensgevaarlijk zijn.

Explosieve mix
Het is duidelijk dat de mestput betreden – en het inademen van deze gassen – heel gevaarlijk is, maar het gevaar loert niet alleen in de mestput. Zelfs zonder ze in te ademen kunnen deze stoffen grote schade aanrichten.

Vooral in de winter is het opletten geblazen voor ontploffingsgevaar in en rond de stal. De dieren staan binnen, waardoor er meer mest in de put valt. Maar die mag niet leeggemaakt worden vóór februari en kan zich dus goed vullen… en bijgevolg ook goed gaan gisten. Doorgaans staan er minder poorten open, waardoor er minder ventilatie is en de gassen zich dus kunnen opstapelen. Doe daar een paar zachte winterdagen bovenop en het hele proces gaat nog sneller. Een kleine vonk is dan genoeg om de stal in lichterlaaie te zetten.

Het spreekt voor zich dat je in de stal, en zeker tijdens de winterperiode, oplet met vuur en een open vlam en niet rookt in de stal. Maar als de omstandigheden goed zitten is er zelfs zoveel niet nodig: de vonk van de motor van een (slecht onderhouden) machine, losse elektriciteitskabels, de statische elektriciteit van je warme kleding… Het kan allemaal genoeg zijn.

 Veilig werken rond de mestput: do’s en don’ts
De ongelukken loeren typisch bij het mixen van de drijfmest op het varkens- of melkveebedrijf. Wat kan je nu doen om te vermijden dat je de onfortuinlijke hoofdrolspeler wordt in een tragisch verhaal? Er is al veel geschreven over de gevaren van mestgassen en de gepaste voorzorgsmaatregelen daarbij. De brochure die Fedagrim in samenwerking met Preventagri uitbracht, vatten alles wat je moet weten samen in een handig overzicht.

 

Vóór je begint
Zorg ervoor dat je niemand in gevaar brengt tijdens de werkzaamheden. Zet het werkgebied goed af zodat mensen die niets te zoeken hebben in de werkzone – en zich dikwijls niet bewust zijn van het gevaar – daar ook niet kunnen komen. Let bij het bepalen van de perimeter rond de werkzone op de windrichting. De perimeter moet groter zijn windafwaarts dan windopwaarts. Vermijd ook het betreden van de stal tijdens en tot 30 minuten na het mixen en controleer niet vanop de roosters of de mest goed stroomt! Het is net langs daar dat de gassen tijdens het mixen een weg naar buiten vinden, waardoor de concentratie mestgassen vlak boven de rooster het hoogste is.

Plan het werk grondig en neem de nodige voorzorgsmaatregelen. Zorg er onder andere voor dat er steeds een tweede persoon in de buurt is en overloop op voorhand de werk- en noodprocedures.

Zorg ervoor dat je werkt onder gunstige weersomstandigheden: vermijd mixen bij warm of onweerachtig weer, hou rekening met een minimum van 2-3 Bft wind en zet steeds het windbreekgaas open voor je begint.

Zorg voor maximale verluchting en ventilatie van de stal door alle poorten, deuren en windbreeknetten open te zetten en doe dit goed op voorhand.

Tijdens de werkzaamheden
Verlaat de tractorcabine na het opstarten van de mixer. De cabine is een semi-afgesloten ruimte waar mestgassen snel en makkelijk kunnen opstapelen tot hoge concentraties. Vermijd ook het betreden van de cabine tot 30 minuten na het opstarten van de mixer. Een sigaretje opsteken terwijl je wacht? Absoluut géén goed idee.

Laat het toegangsdeksel van de mestput zoveel mogelijk gesloten. Vaak is het genoeg om 1 dekseldeel te openen om de aanzuigslang goed in te brengen. Als de stal uitgerust is met kunststof of betonnen aanzuigbuizen laat je het kelderdeksel steeds volledig gesloten.

Vermijd weinig of slecht verluchte plaatsen in de stal, zoals het tanklokaal, tijdens en na de werkzaamheden.

Kom tijdens de werkzaamheden niet in de lager gelegen delen van de stal, zoals de melkput. Op zulke plaatsen kunnen de zwaardere gassen zich makkelijker opstapelen. De ventilatie is er bovendien niet voldoende. Als het kan, verwijder de dieren dan uit de stal. Lukt dat niet, zet ze dan vast aan het voederhek. Door de ligging tegenover de poorten is de ventilatie er meestal voldoende en kunnen mestgassen niet door de roosters naar boven komen.

Het spreekt voor zich, maar toch gebeuren daar nog te vaak de ongelukken: betreed de mestput of mestsilo nooit  zonder onafhankelijke ademlucht. Ook niet als de put al meerdere dagen openligt, als er geen zeil gespannen is, als hij bijna leeg is. Zelfs niet voor een korte tijd of controle, en zelfs niet door alleen maar je hoofd door het mangat te steken. ‘Heel even’, ‘de mangaten staan open’, ‘snel eens kijken’… Het zijn allemaal ‘famous last words’ en het is het gewoon niet waard.

Bij de dieren
Wanneer je spuiwater, andere mest, melk, spoelwater van de melkinstallatie of digestaat bijmengt kan er verhoogde gasvrijstelling optreden. Zelfs voeder dat per ongeluk in de mestput terecht komt kan dit veroorzaken. Vermijd dit dus ten allen tijde en zorg voor een aparte opvang.

Het wordt extra gevaarlijk wanneer er plots grote hoeveelheden extra voedingsstoffen in de mestput terechtkomen door bijvoorbeeld een lekkende voersilo of doordat de boer melk(zuur) in de put loost. De mest kan hierdoor gaan schuimen en zo komen de dodelijke gassen vrij zonder dat er wordt gemixt. Deze gassen blijven in het bovenste deel van de schuimlaag hangen. Dieren die met hun kop vlak boven het schuim staan, kunnen zo snel sterven.

Zorg er bij varkens voor dat het debiet van de ventilatoren kleiner blijft dan het debiet van de inlaatopeningen bij gedwongen ventilatie, anders wordt de lucht uit de kelders opgezogen.

In geval van problemen
Leg de werkzaamheden onmiddellijk stil om verdere gasvrijstelling te vermijden, ventileer zoveel mogelijk en maak gebruik van overdrukventilatoren. Los een verstopping op door de mest in de andere richting te pompen.

In geval van werkzaamheden of betredingen in de gevaarlijke zone
Betreed de gevarenzones nooit zonder onafhankelijke ademlucht en, voor je je daar begeeft, meet de atmosfeer op zuurstof, gevaarlijke stoffen en ontploffingsgevaar. Voorzie een levenslijn met harnas en driepoot en een tweede persoon met de nodige kennis en duidelijke instructies, die in géén geval de ruimte mag betreden. Zorg ervoor dat iemand een gsm met de noodnummers bij de hand heeft voor een snelle ingreep als het mis zou gaan en gebruik enkel explosievrij materiaal.

De brochure van Fedagrim en Preventagri kan gedownload worden via volgende link: https://www.fedagrim.be/nl/nieuws/veilig-omgaan-met-mestgassen

 

Bij een ongeval in of rond de mestput komt de brandweer vaak pas in actie als er al een slachtoffer is gevallen. En zelfs de brandweerlieden die tussenkomen, lopen gevaar: het is genoeg om de extra ademlucht af te zetten zodra ze uit de mestput komen om zelf bedwelmd te raken door de gassen die nog in hun kledij hangen.

Via de woordvoerder van de Brandweer Zone kregen we nog een aantal tips mee: “Dit soort interventies zijn in onze stad en haven eerder beperkt, maar we kennen wel de aandachtspunten”, klinkt het.

Wat kan je doen in geval van een ongeval met mestgassen?

Eerste hulp:

  • Zeker zelf geen actie ondernemen als je iemand bewusteloos ziet liggen. Eén ademteug is mogelijk al dodelijk. Geef ook zelf géén eerste hulp: ook bij mond-op-mond beademing krijg je de giftige gassen binnen en kan je zelf het slachtoffer worden.
  • Bel zo snel mogelijk de hulpdiensten.
  • De brandweer zal, voorzien van ademlucht, de slachtoffers uit het risicogebied halen. Die worden vervolgens verzorgd door de medische diensten.

In de stal:

  • Wanneer er vergiftigde dieren zijn is het belangrijk dat je snel en goed ventileert. Zet hierbij echter niet de vaste ventilatoren uit de stal aan! Deze trekken namelijk een deel van de lucht uit de mestput naar boven, wat zorgt voor nog meer giftige gassen in de stal. Ventilatie door een ventilator helpt alleen als er een externe ventilator gebruikt wordt die verse lucht van buiten aanvoert (denk daarbij aan een overdrukventilator van de brandweer).
  • Pas je werkprocessen aan: mix vaker waardoor de concentratie per keer verlaagt, zorg ten allen tijde voor een goede ventilatie en probeer te mixen op een dag wanneer het waait.
  • Idealiter mix je met adembescherming op.

 

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Om jezelf te beschermen in gevaarlijke situaties kan je beroep doen op Persoonlijke BeschermingsMiddelen (afgekort PBM’s). In het geval van werken met mest en het gevaar op mestgassen zijn dit: (multi)gasmeters, beschermende kledij en ademhalingsapparatuur.

Een (multi)gasmeter is een apparaatje dat je aan je kledij kan bevestigen en dat continu de lucht rondom meet op aanwezigheid van gevaarlijke gassen. De meest frequent gemeten gassen zijn CO of CO², H2S (Zwavelwaterstof) en O². Daarnaast zijn de meeste apparaten ook voorzien om explosieve gassen zoals methaan te meten. Het toestelletje pikt al zeer lage concentraties van de stoffen op zodat je op tijd alarm krijgt en jezelf in veiligheid kan brengen.

De kledij die we dagelijks dragen is voldoende voor werkzaamheden als mixen of mest uitrijden. Wanneer er echter in de put of silo moet gewerkt worden, voldoet deze niet meer. Waterstofcyanide wordt ook opgenomen door de huid, dus moeten we de nodige beschermende kledij voorzien. Een luchtdicht pak en bijhorend masker is een goede start maar er zijn ook specifieke pakken voorzien voor het werken in mestputten en vergisters. Deze beschermen niet alleen de persoon maar ook de ademhalingsapparatuur.

Voor het werken in de put of silo volstaat een gewoon gasmasker niet. Men is enkel helemaal veilig indien er gebruik gemaakt wordt van perslucht. Bij het gebruik van perslucht is het best ook een kleine reservecilinder lucht te voorzien indien er problemen ontstaan met het persluchtsysteem tijdens de werkzaamheden.

Dit artikel verscheen eerder in Hectares Magazine 2020-01 – U kan het magazine hier online lezen

%d bloggers liken dit: