Patrick Cobbaert uit Kortemark herinnert zich die noodlottige 18de oktober 1987 alsof het gisteren was. Na een bijzonder nat najaar dat de oogst aanzienlijk vertraagd had, was het eindelijk mooi weer. De 23-jarige Patrick reed mee om tijdig de maïs binnen te halen op het ouderlijk loonbedrijf. Wat volgde was een aaneenschakeling van ongelukkige omstandigheden, die zijn leven voor altijd veranderden.
Het ongeluk “Er moest nog veel maïs geoogst worden”, herinnert Patrick zich, “en er was haast bij, want we hadden ruim drie weken vertraging door het weer. In totaal 30 hectares te hakselen, en het ging goed vooruit. Op de avond van mijn ongeval was het alle hens aan dek om de laatste 8 hectares binnen te halen. Mijn machine reed sneller dan de andere, waardoor ik sneller ter plaatse was.”
Patrick besluit de gewonnen tijd nuttig te besteden en die avond de messen van zijn New Holland 1880 met 4-rijïge maïsvoorzetstuk te slijpen. Bij kunstlicht op deze oktoberavond klimt hij over de band van de machine, door montage van extra brede banden kon hij niet tussen band en voorzetstuk staan: “We spreken voor de tijd van de veiligheidsvoorzieningen, die moeten voorkomen dat je in de hakseltrommel terecht komt”
En dan gebeurt het ondenkbare: door draaiende messen wordt Patrick, die op dat moment al onstabiel staat, aangezogen met zijn rechterarm. Het gebeurt allemaal gruwelijk snel. Patrick voelt zijn hand gegrepen worden door het ene vlijmscherpe mes na het andere en heeft zijn leven enkel te danken aan zijn stevige overall, en misschien een engelbewaarder: “Ik weet niet meer waarom, maar ik weet wel nog dat ik met mijn rechterhand aan het slijpen was en op een bepaald moment van hand wilde wisselen. Toen is het gebeurd. Het is maar doordat mijn overall me tegenhield en niet scheurde dat ik me kon bevrijden. Had ik die niet aangehad weet ik niet hoe dit zou zijn afgelopen. Soms denk ik dat iemand hierboven er ook wat mee te maken had.”
Seconden na het voorval is Patrick extreem nuchter over wat er gebeurd is. Meteen beseft hij dat zijn hand weg is en dat er geen tijd te verliezen valt. De jonge loonwerker is helemaal alleen en een eind weg van de boerderij zonder enige hulp, geen gsm, CB-zender… Hij heeft op dat ogenblik een reflex die zijn leven zal redden en klemt meteen zijn gewonde arm af met de linkerhand. Hoe hij precies naar de boerderij raakte, weet hij niet meer, wel dat hij alleen was en de 800 meter zelf heeft gelopen over de geploegde akkers. “Volgens de buren deed ik daar 20 minuten over. Toen ik er bijna was, zag een chauffeur die net de grote baan opreed me in zijn koplampen. Die man was volledig van de kaart; ik weet nog dat ik hem en de familie op het erf toen instructies heb gegeven.”
Verreikende gevolgen Geen moment heeft Patrick getwijfeld over wat zou volgen na die vreselijke 18 oktober: hij zou een kunstarm krijgen en terug aan de slag gaan op het loonbedrijf. Zowel zijn naasten en collega’s als hijzelf waren ervan overtuigd dat dat zou lukken. De gevolgen van het ongeluk zullen echter zwaarder doorwegen op zijn werk dan hij eerst dacht.
“De Patrick Cobbaert die op zijn 23 jaar aan de werkdag begon, is door hé. Die is nooit meer terug gekomen na die dag. Je valt in zo een diep gat na zo’n ongeluk. Bovendien heb je nooit meer dezelfde mogelijkheden met één hand, zeker voor ons werk. Na twee uur werken moet de prothese uit, want je gaat ontzettend hard zweten. Ik heb moeten leren werken met mijn linkerhand, maar ik ben rechtshandig. Daardoor ben ik me verkeerd gaan houden en mijn lichaam zwaar beginnen belasten. De gevolgen reiken heel ver.”
Patrick is niet alleen een ledemaat kwijt. Door de zware labeur met één hand, het compenseren en dus zwaarder belasten van zijn lichaam en het werk torsen met een prothese is zijn rug in slechte staat: “ik heb er drie hernia’s bovenop. Ik kan medicatie nemen en suf zijn, of dat niet doen en onderuitgaan van de pijn. Die pijn is onderdeel geworden van mijn dagelijks leven.”
Toch blijft Patrick nog enkele jaren verder werken op het bedrijf van zijn vader, en neemt hij het in 1994 over. Een succesvolle zet, want na tien jaar is het bedrijf dusdanig gegroeid dat er extra personeel nodig is en verbouwingen zich opdringen. Helaas was het anno 2004 al niet evident om goede werkkrachten te vinden, waardoor Patrick veel van het werk alleen moet doen en uiteindelijk besluit om de stekker eruit te trekken.
“Ik weet nog dat er op een avond een boer langskwam om een cardan te herstellen. Zoals meestal ’s avonds was ik alleen. De boer vroeg me of ik niet beter zou stoppen en iets anders zou doen, zoals een job zoeken in de groendienst van stad. Want ja, herstellen met één hand, dat zou toch niet lukken. Wat was ik kwaad op die man, toen. Uit pure boosheid heb ik toen zelf en met één hand een nieuw kruisstuk gemonteerd. Nu denk ik dat ik misschien beter zijn raad had opgevolgd. Het besef kwam pas 20 jaar later. De harde realiteit was dat ik het werk niet aankon. Niet met
één hand. Maar ik was in het boerenleven geboren en kon me niets anders voorstellen dan dit leven dat ik voor mezelf had uitgestippeld op mijn 23ste.”
Van 2004 tot 2011 baatte Patrick samen met zijn echtgenoot Lieve een zaak in de verkoop van auto-onderdelen en gereedschap uit, waarvoor minder herstelwerk en dus, fysieke labeur, nodig waren. Na zijn stopzetting was hij eerst werkzaam bij John Deere, en nu bij Granit-Parts.
Evolutie Sinds 1987 is er veel gebeurd op vlak van veiligheid op en rond machines. Op het moment van Patrick’s ongeval, was er nog geen sprake van veel veiligheidsvoorzieningen. “Toen plakte er zo een sticker met een tekening en een vage tekst in het Engels op het deksel, en dat was het. Niemand lette daarop. De messen slijpen betekende toen over de messentrommel hangen, iedereen werkte zo. Er had een veiligheidskooi moeten zitten, maar dat bestond gewoon nog niet.”
In dat opzicht is er weinig dat anders had kunnen gebeuren om dit ongeluk te voorkomen, maar wanneer we Patrick vragen naar wat hij nu ziet, wordt hij boos: “Nu zijn de machines uitgerust met allerhande veiligheidsvoorzieningen, zoals afschermingen, veiligheidsriemen, sensoren … maar noch altijd zijn er boeren die deze er toch uitvijzen. Afschermingen zijn er om levens te redden!”
“Ondanks het feit dat de hakselkooi niet meer open moet, gebeuren er nog steeds te veel ongelukken. Een typisch scenario: je bent aan het werken en plots stropt het gras in de afvoer. Wat doen sommige boeren dan? Ze stappen af en in plaats van te wachten tot de hakselaar volledig stopt met draaien graaien ze ‘snel’ in de trommel om de verstopping te verhelpen. Het is zo dat je dus een hand of arm verliest.”
De fabrikanten hebben over de voorbije jaren hard gewerkt aan de veiligheid van hun machines. Zo valt de machine stil wanneer je uit de cabine stapt, waardoor ook de messen stoppen met draaien. Een goed initiatief, maar voor verbetering vatbaar volgens Patrick: “Kan er geen noodstop komen zodat alles onmiddellijk stilvalt? De boel wordt wel afgeremd, maar je blijft met het probleem zitten dat sommige boeren of loonwerkers geen vijf minuten kunnen wachten tot alles volledig stil ligt. Ik kan trouwens maar niet begrijpen wat er zo erg is aan even je e-mails of Facebookpagina checken terwijl je wacht tot het veilig is.”
“Ik hoor nog te vaak de overweging om tijd en personeel te besparen op boerenbedrijven, waardoor taken die eigenlijk voor verschillende mensen zijn door één persoon moeten gedragen worden. Dan denk ik: is je leven je echt niet meer waard dan dat? Het is een keuze, maar weet dat eens je in mijn situatie terechtkomt, je geen keuze meer hebt. Je bent nooit meer diezelfde na zo’n ongeval. Geloof me: het is het gewoon niet waard.”
In haar brochure “Veilig gebruik van landbouwmachines” haalt Prevent Agri een aantal veiligheidsinstructies aan. We zetten ze hier op een rijtje:
(C) Fedagrim
Voor je aan de slag gaat:
Draag gesloten kledij zoals een overall en vermijd losse kledij die makkelijk door draaiende onderdelen gegrepen kan worden. Bij werkzaamheden in het duister is deze kledij bij voorkeur retroreflecterend.
Zorg ervoor dat familieleden en derden ook de veiligheidsvoorschriften kennen en opvolgen. Deel ook alle haperingen en storingen mee aan mogelijke gebruikers van de machines.
Onderhoud en herstellingen:
Onderhoud en herstel machines enkel indien je voldoende kennis van zaken hebt en over gepast materiaal beschikt.
Zorg voor voldoende verlichting.
Maak gebruik van beschikbare blokkeringen zoals hydraulische sperren.
Stel de machines bij voorkeur alleen af. Zorg voor een goede coördinatie indien er met meerdere personen machines afgesteld of hersteld worden.
Maak van een onderhoudsbeurt gebruik om beschadigde of afgesleten veiligheidspictogrammen te vervangen.
Wijzig fabrieksinstellingen van elektronische besturingsinstellingen niet. Bij het aanbrengen van functionele wijzigingen kan de garantie vervallen.
Controleer of alles drukloos staat vooraleer de werkzaamheden aan te vatten. Hou ook rekening met restenergie van veren en uitlooptijd van draaiende onderdelen.
Zorg voor een stabiele plaatsing van machines of onderdelen zodanig dat deze niet kunnen vallen.
Stut gedragen machines zodanig dat ze niet plots kunnen vallen bij het wegvallen van de oliedruk
In geval van problemen op het veld:
Schakel altijd de machine uit bij iedere interventie, bijvoorbeeld door de aftakas van de tractor uit te schakelen en de motor stil te leggen. Let op dat na het uitschakelen alle delen tot volledige stilstand zijn gekomen vooraleer aan de interventie te beginnen.
Overbrug nooit beveiligingen die op de machine voorzien zijn.
Tracht nooit een verstopping te verhelpen door met je voeten of handen het materiaal in de machine te duwen, maar maak gebruik van de omkeerinrichtingen om vastzittend materiaal te verwijderen.
Let op met zelfstartende inrichtingen. Schokken of trillingen kunnen voldoende zijn om delen van de machine terug in beweging te stellen, bijvoorbeeld het knopermechanisme van een balenpers.
Vermijd verstoppingen door de rijsnelheid aan te passen aan de toestand van het gewas, de weerscondities en de bodem.
Afschermingen:
Laat afschermingen zoals plastieken omhulsels van cardanassen en metalen roosters rond beschermingsriemen ter plaatse. Ze zijn op die specifieke plaatsen door constructeurs aangebracht volgens de Europese normen. Ook beide kettingen van de cardanasbeschermingen moeten bevestigd zijn, zodat de kap niet kan meedraaien.
Controleer regelmatig de staat van de beschermkappen en afschermingen.
Vervang een defecte afschermkap door hetzelfde model en type als de originele kap.
Zelfs bij voldoende afscherming van bewegende delen is een veiligheidsmarge aan te bevelen.
Start pas met het verwijderen van afschermingen indien de bewegende onderdelen volledig stilstaan en de machine uitgeschakeld is.
Laat na een herstelling of een veranderde instelling de machine nooit proefdraaien met verwijderde afschermingen
Voor de volledige Preventagri brochure, klik hier.
“Er moest nog veel maïs geoogst worden”, herinnert Patrick zich, “en er was haast bij, want we hadden ruim drie weken vertraging door het weer. In totaal 30 hectares te hakselen, en het ging goed vooruit. Op de avond van mijn ongeval was het alle hens aan dek om de laatste 8 hectares binnen te halen. Mijn machine reed sneller dan de andere, waardoor ik sneller ter plaatse was.”
Geen moment heeft Patrick getwijfeld over wat zou volgen na die vreselijke 18 oktober: hij zou een kunstarm krijgen en terug aan de slag gaan op het loonbedrijf. Zowel zijn naasten en collega’s als hijzelf waren ervan overtuigd dat dat zou lukken. De gevolgen van het ongeluk zullen echter zwaarder doorwegen op zijn werk dan hij eerst dacht.
